چاقی یا پیریز ودرس چیست؟

چاقی و اضافه وزنی عبارت از تجمع غیرطبیعی یا بیش از حد چربی در بدن است که صحت و سلامتی شخص را به خطر مواجه می سازد. در چاقی شخص به تناسب قد یا ارتفاع خود مقدار اضافی چربی یا شحم دارد.

تعریف دیگر چاقی عبارت از ازدیاد وزن بیشتر از ۲۰ فیصد وزن ایده آل (Ideal Body Weight) بدن است. وزن ایده آل به وزنی گفته میشود که با در نظرداشت فکتور هایی مانند: سن، قد و جنسیت، پائین ترین خطر مرگ را دارد.

باید گفت که بدون چربی زندگی ممکن نیست، ولی تراکم بیش از حد چربی خطرناک و مضر است.

چربی برای ذخیرهٔ انرژی، عایق برای جلوگیری از دست دادن حرارت بدن، تولید هورمون ها، ساختن دیوار حجروی، جذب و تحمل ضربات فزیکی و دیگر وظایف ضروری است.

بعضی محققین استدلال میکنند که چاقی باید به عنوان “پیری زودرس” تلقی شود زیرا چاقی ارتباط قوی با آن عده مشکلات مزمن صحی دارد که معمولاً در سنین بالا دیده میشود، مانند ضعیف شدن سیستم دفاعی بدن، زوال درک و آموزش، الزایمر و امراض قلبی وعایی. در حال حاضر اپیدیمی چاقی به عنوان یکی از بزرگترین مشکلات صحی در جهان شناخته شده است.

بصورت مختصر وزن بدن به قسم ذیل تصنیف میشود:

وزن کمتر از نارمل (Underweight)

نارمل (Normal)

اضافه وزن (Overweight)

چاقی (Obesity)

چاقی شدید (Morbid Obesity)

احصایه ها نشان میدهد که از سال ۱۹۷۵م به این طرف شیوع چاقی در سراسر جهان ۳ برابر شده است.

سازمان صحی جهان (World Health Organization) در سال ۱۹۱۶م گزارش داد که در جهان نزدیک به ۲ میلیارد اشخاص کاهل (۱۸ ساله یا بالاتر) اضافه وزن هستند که از این جمله ۶۵۰ میلیون مصاب چاقی (BMI = >30) اند.

پیش بینی میشود که اگر وضعیت به همین منوال پیش برود، تا سال ۲۰۲۵م، تقریباً ۲،۷ میلیارد نفر کاهل اضافه وزن، بیش از ۱ میلیارد نفر مصاب چاقی و۱۷۷میلیون مصاب چاقی شدید (Morbid Obesity) خواهند بود.

اگر روال موجود دوام کند، تا ۱۰ سال آینده تعداد مصابین چاقی (Obesity) در امریکا به ۵۰ فیصد و تعداد مصابین به چاقی شدید یا (Morbid Obesity) به ۲۵ فیصد خواهد رسید.

چاقی یک مرض شایع و جدی است که مصارف گزاف صحی را در قبال دارد. شیوع چاقی در ایالات متحده امریکا بین سال های ۲۰۱۷ – ۲۰۱۸م حدود ۴۲ فیصد بوده است. از سال  ۱۹۹۹ الی ۲۰۱۸م شیوع چاقی از ۳۰ فیصد به ۴۲ فیصد افزایش یافته و در عین مدت شیوع چاقی شدید از ۵٪ به ۹ فیصد بلند رفته است.

بیماری های مرتبط به چاقی شامل امراض قلبی، سکته مغزی، مرض شکر نوع ۲(Diabetes 2)، و انواع مشخص سرطان هاست که پرابلم های فوق الذکر از جمله عوامل عمدهٔ  مرگ زودرسِ قابل پیشګیری محسوب میشوند.

در سال ۲۰۰۸م مصارف صحی مرتبط به تداوی چاقی در امریکا حدود ۱۴۷ میلیارد دالر تخمین شده است و مصارف صحی فرد مبتلا به چاقی نظر به شخصی که وزن نارمل دارد، ۱۴۲۹ دالر بیشتر بوده است.

از نظر صحی چاقی پرابلمی است که خطر امراض مختلف را نزد شخص بلند میبرد. علاوتاً چاقی حرکت، تنفس و دیگر فعالیت هایی را که اشخاص با وزن نارمل به آسانی انجام داده میتوانند، برای اشخاص چاق مشکل میسازد.

افزون براین چاقی میتواند از نظر عاطفی برای شخص باعث ایجاد حالتی شود که فرد خود را در بین دیگران راحت احساس ننموده و ترجیح دهد در اجتماع کمتر ظاهر شده و از دیگران دوری کند.

چاقی و اضافه وزنی چطور تعیین می شود؟

فورمول های متعدد جهت تعیین چاقی وجود دارد که شاخص کتله بدن یا ndex = BMI‌Body Mass I یک فورمول عمومی نسبتاً خوب و عملی برای این هدف است. به اساس فارمول (BMI) میتوان تعیین کرد که شخص نظر به ارتفاع یا قدش باید چه اندازه وزن داشته باشد.

شاخص کتله بدن (BMI) به اساس قد و وزن تعیین می شود: وزن شخص به کیلوگرام تقسیم بر متر مربع  قد.

همچنان فورمول های تعیین شاخص کتلهٔ بدن در انترنت نیز موجود است که به بسیار سادگی میتوان از آن استفاده کرد.

زمانی که شاخص کتله بدن یا (BMI) بین ۱۸.۵ الی ۲۴.۹ باشد نارمل، بالاتر از ۲۵ باشد اضافه وزن (Overweight)، بلندتر از ۳۰ چاقی (Obesity) و بلندتر از ۴۰ چاقی مرضی (Morbid Obesity) گفته میشود.

کدام عوامل عمده باعث چاقی می شوند؟

گرچه در نگاه اول بررسی چاقی و عوامل آن ساده به نظر میرسد ولی در واقع عوامل چاقی مغلقتر از گرفتن کالوری زیاد و فعالیت فزیکی کم است.

یکی از عمده ترین عواملی که چانس چاقی را بلند میبرد داشتن طرز زندگی غیرصحی یا (Unhealthy Lifestyle) است. نزد بیشتر اشخاص چاقی به دلایل خوردن بیش از ضرورت غذا، خوردن غذای غیرصحی و فعالیت فزیکی کم بوجود میآید. این حالت بیشتر نزد کسانی صدق میکند که وقت زیاد را به دیدن تلویزیون و نشستن مقابل کمپیوتر میگذرانند.

اما دلایل دیگر نیز وجود دارد که ممکن برای همه روشن نباشد.

در اینجا بعضی این عوامل که چانس چاقی را نزد شخص بلند میبرد تذکر میدهیم:

نبود فعالیت فزیکی لازم یا غیرفعال بودن از نظر جسمی

پرخوری یعنی گرفتن کالوری بیش از ضرورت

گرچه دو عامل عمدهٔ چاقی پرخوری (گرفتن کالوری زیاد) و عدم تحرکیت بدنی (مصرف کالوری کم) است، ولی عوامل دیگر به شمول ارثیت، استقلاب یا میتابولیزم‌، محیط زیست، سلوک و فرهنگ نیز رول مهم دارند، بخصوص اگر رژیم غذایی پرچرب باشد. غذاهای سرشار از چربی و قندها مثل غذاهای آماده یا Fast Food، غذاهای سرخ شده و شیرینی هایی که حاوی کالوری زیاد در مقدار کم غذا اند.

عوامل ارثی یا جنیتیک

 اگر یکی از والدین یا هر دو چاق باشند، احتمال چاقی در شخص بلند است. ارثیت بالای هورمون هایی که در تنظیم چربی رول دارند، تاثیر دارد.

رژیم غذایی که حاوی مقادیر بلند کاربوهایدریت ها یا قندهای ساده باشد:

کاربوهایدریت ها سویه گلوکوز خون را بلند برده که باعث افراز انسولین از پانقراس میشود. انسولین باعث تبدیل قند اضافی به چربی گردیده و باعث ازدیاد وزن میشود. تعدادی از دانشمندان معتقد اند که قند های ساده (گلوکوز، فرکتوز)، خوردنی های شیرین بعد از غذا(دشلمه و قتلمه)، نوشابه های رنگه مانند سودا، الکهول یا شراب وغیره در ازدیاد وزن رول دارند، زیرا قندهای ساده نظر به قند های مغلق که در سبزیجات و میوجات موجود است، آسانتر جذب شده و باعث بلندرفتن سریع انسولین، تولید شحم و گرفتن وزن میگردد.

گرفتن غذا به مقدار یا دفعات زیاد:

 ګرفتن غذا به مقدار و دفعات زیاد میتواند باعث گرفتن وزن گردد.

خواب ناکافی:

 اشخاصی که به اندازه کافی خواب نمیکنند به مقایسه آنانی که خواب کافی میکنند چانس بلندتر مصاب شدن به چاقی دارند. به دلایل ناشناخته اشخاصی که کمتر از ۶ ساعت خواب می کنند معمولاً وزن بیشتر دارند.

اخذ ادویه:

گرفتن بعضی دوا های مشخص میتواند باعث گرفتن وزن شود: مثلاً یک تعداد دواهای که در تداوی دپریشن یا انحطاط روحی بکار میرود میتواند باعث گرفتن وزن گردد. آنانی که فکر میکنند که دوای شان باعث گرفتن وزن میشود و از این ناحیه نگران اند، بهتر است قبل از قطع دوا با داکتر معالج خود مشوره نمایند. البته دلیل گرفتن وزن برای هر دوا متفاوت است.

عوامل روحی یا سایکولوژیک

 احساسات و عواطف نزد تعدادی از اشخاص بالای عادات غذایی شان تأثیر میکند. یک تعداد اشخاص زمانی که تحت فشار روحی اند و یا احساس ناراحتی میکنند غذای بیشتر میگیرند.ولی باید گفت که اکثر افراد اضافه وزن لزوماً تشوشات روحی بیشتر نظر به اشخاص دارای وزن نارمل ندارند.

تشوشات هورمونی خاص:

بعضی تشوشات هورمونی میتوانند باعث گرفتن وزن و چاقی شوند. مثلاً: کمکاری یا تفریط فعالیت غدهٔ درقیه

 (Hypothyroidism)، مقاومت مقابل انسولین(Insulin Resistance)، مجمع الاعراض مبیض پولی سیستیک (Polycystic Ovary Disease) که در آن در تخمدان ها سیست های متعدد بوجود آمده که میتواند باعث گرفتن وزن و عادت ماهوار نامنظم شود. سندروم کوشنگ (Cushing Disease) نیز از عواملی است که در بوجود آمدن چاقی ذخیل است. باید خاطرنشان ساخت که تشوشات هورمونی یک بخش بسیار کوچک عوامل چاقی را تشکیل میدهد.

عادات غذایی مادران هنگام حمل و بعد از آن:

مادرانی که هنگام حمل غذای بیشتر میخورند، مرض شکر دارند و یا در زمان حاملگی سگرت دود می نمایند، چانس اینکه اطفال آنان زمانی که بزرگ میشوند به چاقی مصاب شوند، زیاد است.

آیا چاقی خطرات صحی جدی را در قبال دارد؟

چاقی میتواند باعث بوجود آمدن مشکلات صحی شود که در ذیل بعضی از آنها را نام میبریم:

مرض شکر نوع ۲

فشار بلند خون نزد اشخاص چاق مخصوصاً زنان نسبت به مردان بیشتر دیده میشود.

کولسترول یا چربی بلند خون

امراض قلبی به شمول حملات قلبی:

 یک مطالعه نشان میدهد که مرض شرائین اکلیلی قلب نزد خانمهایی که (BMI) بلندتر از ۲۹ دارند ۳ الی ۴ برابر بیشتر است. نزد اشخاصی که قبلاً حمله قلبی را گذشتانده اند، چاقی چانس حمله قلبی دوم را بلند میبرد. یک مطالعه نشان میدهد که با زیاد شدن هر ۱ کیلوگرام وزن بدن، خطر مرگ از اثر مرض شریان اکلیلی (Coronary Artery Disease) و حمله قلبی ۱ فیصد بلند میرود. همچنان خطر عدم کفایه احتقانی قلب (Congestive Heart Failure) را نیز بلند میبرد.

سکتهٔ مغزی Stroke

چاقی چانس وقوع بعضی سرطان های مشخص مانند سرطان روده بزرگ (کولون)، گرده ها و جگر نزد مردان و زنان، سرطان رکتم یا روده مستقیم و پروستات در مردان و سرطان کسیه صفرا، تخمدان و رحم نزد زنان را بلند میبرد.

چاقی ممکن چانس سرطان سینه را نزد زنان مخصوصاً زنانی که عادت ماهوار شان ختم شده بلند ببرد. چربی در تولید هورمون زنانه بنام استروجن  مهم است و سویه بلند استروجن برای مدت زیاد خطر سرطان سینه را بلند میبرد.

خطر بوجود آمدن سنگ های صفراوی

خطر مرض نقرس

استما یا نفس تنگی

اپنی خواب (حالتی که هنگام خواب نزد شخص وقفه های کوتاه توقف تنفس رخ میدهد)

درد مفاصلی که وزن وجود را حمل می کنند (Osteoarthritis)، مانند مفاصل زانو، حوصله، و کمر

مرض برگشت تیزاب معده به مری یا دلجوشی یا

(GastroEsophageal Reflux Disease)

آیا چاقی باعث کوتاهی عمر میشود؟

بلی، مطالعات نشان میدهد که اشخاص چاق در سن جوانتر نظر به اشخاصی که وزن نارمل دارند میمیرند. همچنان این مطالعات نشان میدهد که هر قدر وزن شخص بیشتر باشد به همان پیمانه خطر مرگ نزدش بلندتر میرود.

میزان خطرات صحی شخص مستقیماً متناسب است به طول زمان چاقی و امراض دیگری که شخص مصاب آن است.

علاوتاً اشخاصی که دارای چاقی مرکزی (Central Obesity) اند نیز در خطر مرگ در سن جوانتر قرار دارند. چاقی مرکزی به حالتی گفته میشود که شخص وزن اضافی در ناحیهٔ شکم دارد ولو که (‌BMI) شخص نارمل هم باشد.

اشخاص که دارای وزن اضافی و یا چاقی اند غرض نشان دادن طرق مناسب باختن وزن باید با داکتر معالج خویش مشوره نمایند. همچنان مشوره با متخصص تغذی یا رژیم غذایی یا دایتیشن (Dietitian/Nutritionist) نیز مفید است. متخصص تغذی میتواند در قسمت انتخاب غذا های صحی و وعده های غذایی سالم کمک نماید.

آیا تداوی هایی که در باختن وزن کمک کند وجود دارد؟

بلی، دواها و عملیه های جراحی برای باختن وزن وجود دارد.‌ بخاطر باید داشت که تداوی دوایی و جراحی تنها و تنها در صورتی تجویز میشود که تغییرات لازم در رژیم غذایی و فعالیت فزیکی (ورزش) بعد از مدت مناسب مفید واقع نشود.

باید اصرار کرد که این تداوی ها به هیچ وجهه جای رژیم غذایی سالم و ورزش را گرفته نمیتواند و اشخاصی که نزد شان چنین تداوی ها تجویز میشود حتمی است که تغییرات در رژیم غذایی و فعالیت فزیکی (ورزش) را نیز وارد نمایند.

کدام راه ها برای پیشگیری از پرابلم چاقی و اضافه وزنی وجود دارد؟

جواب واضح عبارت از باختن وزن به طریقهٔ مناسب است. حتی اگر امکان باختن وزن هم وجود نداشته باشد باز میتوان با بکار بستن اهتمامات ذیل صحت عمومی را بهبود بخشیده و ریسک و عوامل خطر را پائین آورد:

– ازدیاد فعالیت های جسمی:

فعالیت های فزیکی و ورزش های مختلف بشمول قدم زدن، دویدن، بایسکیل دوانی، آب بازی، ریسمان بازی و یا هر فعالیت بدنی دیگری که عضلات و مفاصل را بحرکت‌ آورد، میتواند مفید باشد. این ورزش ها را باید از چند دقیقه آغاز و با ازدیاد قوت عضلات هرروزه چند دقیقه به آن اضافه نمود تا بدن زیاد تحت فشار نیاید. این حرکات ورزشی را باید حداقل هفته ۵ بار یا بیشتر برای ۳۰ الی ۶۰ دقیقه انجام داد.

بهتر ساختن رژیم غذایی: رژیم غذایی صحی منظم، گرفتن غذای با کیفیت بهتر و مقدار یا کمیت کمتر. حتی الامکان دوری از گرفتن شیرینی باب بشمول کیک و کلچه، غذا های پروسس شده و بجای آن گرفتن مقدار بیشتر سبزیجات و میوجات.

ترک نمودن سگرت: آنانی که به دودکردن سگرت عادت دارند،‌ بعد از ترک سگرت به گرفتن غذای بیشتر رو می آورند. باید گفت که حتی اگر ترک سگرت باعث بلند رفتن اشتها و بالنتیجه گرفتن وزن بیشتر شود، باز هم ترک سگرت به مراتب بهتر است نظر به دودکردن سگرت. در حقیقت این بهترین کاری است که برای بهتر شدن صحت خود میتوان انجام داد.

اجتناب و دوری از نوشیدن الکهول: الکهول در حقیقت یک ماده سمی برای حجرات و اعضای حیاتی وجود مخصوصاً جگر، مغز و دیگر اعضای بدن است.‌ انرژی حاصله از الکهول که به نام کالوری خالی (Empty Calorie) یاد میشود، برای صحت اضرار متعدد دارد.

اگرچه دواها و رژیم های غذایی میتوانند کمک کننده باشند، ولی تداوی چاقی یک “راه حل کوتاه مدت” نیست، بلکه یک تعهد مادام العمر به عادات یا رژیم غذایی مناسب، فعالیت های فزیکی و ورزش منظم می باشد.

هدف از تداوی باید رسیدن و حفظ «وزن نارمل» باشد، نه لزوماً دست یافتن به (Ideal Body Weight) وزن ایده آل بدن.

آیا چاقی باعث بوجود آمدن مشکلات در گرفتن حمل می شود؟

باید دانست که چاقی چانس گرفتن حمل را برای خانم مشکل میسازد. همچنان چاقی توانایی عمل مقاربت جنسی را نزد  مردان کمتر میسازد مخصوصاً نزد آنانی که فشار بلند خون و یا مرض شکر دارند. علاوتاً چانس بوجود آمدن چاقی نزد اطفالی که والدین چاق دارند بیشتر است.

اگر طفل شخص مصاب چاقی باشد؟

چاقی نزد اطفال نیز باعث بوجود آمدن اکثر ریسک فکتورهایی میشود که نزد کاهلان موجود اند. مثلاً میتواند خطر بوجود آمدن مرض شکر، فشار بلند خون، استما یا نفس تنگی، و یا (Sleep Apnea) توقف تنفس هنگام خواب را بلند برده د و باعث بوجود آمدن تشوشات دیگر زمان طفولیت نیز شود. طور مثال: چاقی میتواند رشد اطفال را سرعت بخشیده و باعث بلوغ جنسی قبل از وقت شود.

باید گفت که کدام رژیم غذایی مشخص که از نظر طبی توصیه شود، وجود ندارد. اما داشتن عادات غذایی که شامل مقادیر بلند سبزیجات، میوجات، حبوبات، گوشت سفید (مرغ، فیل مرغ، ماهی) و اندازه متوسط شیر و لبنیات، مقدار کم گوشت سرخ باشد، صحی پنداشته میشود.

رژیم غدایی مدیترانه ای (Mediterranean Diet) در واقع رژیم غذایی نه بلکه عادات غذایی مردمان کشورهایی است که در اطراف بحیره مدیترانه (ایتالیا، یونان، اسپانیه و سایر کشورهای این منطقه به شمول کشور های شمال افریقا) قرار دارند.

قسمت عمدهٔ این رژیم غذایی شامل مصرف مقادیر زیاد روغن زیتون، حبوبات، غلات تصفیه ناشده، میوه ها، سبزیجات، مصرف متوسط ماهی، لبنیات مختلف (مخصوصاً ماست، پنیر و غیره)، و مصرف مقدار کمتر محصولات گوشتی به استثنی ماهی. روغن زیتون به حیث عامل بالقوه کاهش مرگ و میر و پائین آمدن امراض مزمن مطالعه شده است.

شواهدی وجود دارد که رژیم مدیترانه ای ممکن خطر ابتلا به امراض قلبی و مرگ زودرس را کاهش داده، خطر امراض قلبی وعایی و دیابت را کم ساخته و ممکن باعث باختن وزن شود.

رژیم مدیترانه ای (Mediterranean Diet) یکی از ۳ رژیم غذایی صحی است که در پهلوی رژیم دش (DASH Diet) و رژیم غذایی گیاهخواری یا (Vegetarian)، در گایدلاین یا رهنمود های رژیم غذایی امریکا توصیه میشود.

از یک بررسی سال ۲۰۱۷م شواهدی بدست آمد که رژیم غذایی مدیترانه ای میتواند باعث کاهش خطر امراض قلبی وعایی، سرطان ها، امراض نیورودیجنرتیو

 Neurodegenerative Diseases، مرض شکر، و مرگ زودرس شود.

یک ارزیابی رژیم مدتیرانه ای در سال ۲۰۱۸م نشان میدهد که استفاده از این رژیم باعث کم شدن مرگ و میر عمومی مانند کاهش در امراض غیرانتانی یا

(Noncommunicable diseases)، پائین آمدن مصارف زندگی و تنقیص مصارف مراقبت های صحی عمومی میشود.

رژیم غذایی (DASH Dietary Approaches to Stop Hypertension) رژیمی است، که از طرف انستیتیوت ملی صحت امریکا غرض جلوگیری و کنترول فشار بلند خون، توصیه میشود.

این رژیم غذایی سرشار از میوجات، سبزیجات، غلات تصفیه ناشده، و لبنیات کم چرب (شیر و محصولات آن) است.

 رژیم غذایی DASH شامل گوشت، ماهی، مرغ، خسته باب و حبوبات است که در آن غذاهای شیرین شده و نوشابه های شیرین شده توسط شکر، گوشت سرخ و چربی های اضافه شده کمتر است. باید گفت که (DASH) علاوه از تأثیر بالای فشار بلند خون، یک رژیم غذایی متعادل غذایی برای همگان نیز است.

رژیم گیاه خواری یا (Vegetarian Diet) نخوردن و پرهیز از مصرف گوشت در رژیم غذایی است.

بصورت مختصر رژیم غذایی رنگه مفید است با استثنی گوشت سرخ و برعکس رژیم غذایی سفید (شکر و نمک) مضر است به استثنی گوشت سفید (ماهی، مرغ، فیلمرغ)

در انترنت فورمول های ساده و رایگان موجود است که به آسانی میتوان شاخص کتلهٔ بدن را تعیین کرد.

با استفاده از جدول ذیل و اندازه نمودن وزن و قد میتوان شاخص کتلهٔ بدن را تعیین کرد.