جنون مزمن یا اسکیزوفرنیا Schizophrenia
گزینش و ترجمه: داکتر هامش درویش
اسکیزوفرنیا یکی از ناتوانکنندهترین اختالالت روانی است. جنون مزمن یا
اسکیزوفرنیا نوعی از اختالل روانی است که در آن تفکر فرد به تشّوش معروض
میشود و برداشت او از واقعیتها غیرعادی میگردد. اصطالح اسکیزوفرنیا
نخستین بار توسط اوگن بلولر به کار گرفته شد که از ترکیب دو کلمۀ یونانی
skhizein( دو نیم کردن، گسست( و phren( فکر، اندیشه، یا ذهن( تشکیل
شدهاست. از مهمترین عوارض اسکیزوفرنیا هذیان، تو ّهم، عدم ارتباط منطقی در
گفتار، گمگشتگی در زمان و مکان، گیجی و منگی، بهتزدگی، و فراموشی است.
برخی از بیماران مبتال به اسکیزوفرنیا نشانههای روانی-حرکی نیز دارند، مانند
حرکات عجیب، شکلکهای تکراری، و ژستهای غیرمعمول. کسی که
اسکیزوفرنیا دارد گاهی تصاویری را میبیند و صداها، بوها، و مزههایی را
احساس میکند که واقعی نیستند.
اسکیزوفرنیا یک بیماری مغزی است که در آن انتقال
اساسا دهندههای کیمیاوی- ً
عصبی مغز دچار عدم تعادل میشوند. یکی از این انتقالدهندهها که نقش مهمی
در بیماری اسکیزوفرنیا دارد، دوپامین نام دارد.
اسکیزوفرنیا اغلب در دوران نوجوانی و ابتدای جوانی شروع میشود و فرد را
در بارورترین سالهای زندگی مبتال میکند و در نتیجه، تحصیل، ازدواج، اشتغال
و آموزش مهارتهای اجتماعی فرد را با سکتگی مواجه میسازد.
عوامل
علت اصلی اسکیزوفرنیا هنوز ناشناخته مانده است. گفته شده است که عامل ارثی
)جنتیک( در اسکیزوفرنیا نقش دارد. ساختار کیمیاوی غیرعادی مغز نیز ممکن
است به ایجاد بیماری کمک کند. سه نظریۀ عمده در مورد عوامل بروز
اسکیزوفرنیا مطرح شده اند.
نظریه فشار محیطی:
های جسمی مثالً فشار روانی میتواند یک علت اصلی بیماری زخم معده باشد. این
موضوع در مورد اسکیزوفرنیا نیز منطقی به نظر میرسد، زیرا تجربیات نشان
داده اند در صورتی که افراد در معرض فشارهای شدید روانی قرار گیرند،
رفتارهای از خود نشان میدهند که شباهت به اسکیزوفرنیا دارد.
نظریه ویروسی:
ویروسها میتوانند عملکرد حجرات مغزی را بدون تغییر شکل ساختمان مغز
تغییر دهند، به حیات خود ادامه دهند، و مخفی بمانند. بعضی از ویروسها
تغییراتی در انتقالدهندههای عصبی مغز ایجاد میکنند. این موضوع میتواند علت
بعضی از تغییرات بیولوژیک و کیمیاوی را که در اسکیزوفرنیا توصیف شده
است، توجیه کند.
نظریه تغذیهای یا مالیکولی:
این نظریه فقر مواد غذایی و کمبود ویتامینها را در بروز اسکیزوفرنیا مسوول
میداند، از آنرو تداوی مریضان اسکیزوفرنیک را با دوزهای بلند نیاسین )بی۳(
و سایر ویتامینها مانند تیامین) ویتامین بی۱(، )ویتامین بی۱۱(، پیریدوکسین
)بی۶(، ویتامین سی، فولیک اسید، و مواد معدنی مانند مگنزیم را در ۱۵۹۱
شامل میشد. از دیگر اقدامات درمانی ورزش، کنترول رژیم غذایی، محدود
کردن مصرف مواد قندی، کافئین و الکول بوده است. ابتدا ادعا میشد که این
رویکرد درمانی موفقیتآمیز باشد، اما تا هنوز توسط معیارهای علمی تأیید نشده
است.
انواع اسکیزوفرنیا
پنج نوع مختلف اسکیزوفرنیا وجود دارند که هر کدام بر اساس نوع عالئم،
دستهبندی میشوند:
-۱ اسکیزوفرنیای هذیانگویی
۱ـ اسکیزوفرنیای آشفته
۳ـ اسکیزوفرنیای جنونآمیز )کاتاتونیک(
۴ـ اسکیزوفرنیای نامشخص
۹ـ اسکیزوفرنیای باقیمانده
اسکیزوفرنیای هذیانگویی: در این نوع، هذیان و توهمات شنیداری از مشخصات
عمده اند، اما سایر عملکردهای فکری طبیعی میباشند. توهمات از نوع اذیت و
آزار اند. مثالً کند دیگران در پی آزار و اذیت او اند و بر علیه او بیمار فکر می
دایم توطئه میکنند. این افراد میتوانند خشم، بی عالقگی، و اضطراب خود را
اظهار کنند.
اسکیزوفرنیای آشفته: این نوع اسکیزوفرنیا با گفتار و رفتار آشفته، مشکل در
درک، و نیز احساسات نامناسب تشخیص داده میشود. این افراد ممکن است به
تغییر رنگ چراغ ترافیکی و یا به چیزی که میگویید و یا انجام میدهید، بخندند،
در حالی که هیچ موضوع خندهداری در میان نباشد. این رفتار آشفته ممکن است
با فعالیتهای عادی مانند حمام کردن، لباس پوشیدن و غذا درست کردن شخص
تداخل کرده و شخص را با مشکل مواجه کند.
اسکیزوفرنیای جنونآمیز: این نوع توسط تشوشات حرکی مشخص میشود. این
افراد ممکن است به طور کامل بدون حرکت یا دارای تحرکیت زیاد باشند. آنها
ممکن است برای ساعتها چیزی نگویند و یا ممکن است یک کلمهی را که شنیده
اند به طور مرتب تکرار کنند، یا نسبت به حرفی که میشنوند، هیچ واکنش و
احساسی از خود نشان ندهند.
اسکیزوفرنیای نامشخص: این نوع اسکیزوفرنیا با دو یا چند نشانه مشخص
میشود. این عالئم عبارت اند از: هذیانات، توهمات، گفتار یا رفتار آشفته،
رفتارهای جنون آمیز و یا عالئم دیگر منفی.
اسکیزوفرنیای باقیمانده: مشخصه این نوع عبارت از داشتن سابقۀ ابتال به
اسکیزوفرنیا است. افراد دارای این نوع اسکیزوفرنیا، دارای عالئم مشخص از
قبیل هذیان، توهم، گفتار یا رفتار آشفته نمیباشند. یعنی در گذشته سابقۀ این
نشانهها را داشته اند، و حاال این نشانهها را به شکل فعال نشان نمیدهند، اما به
طور کامل بهبود نیافتهاند.
ممکن است این بیماری بعد از بهبودی دوباره شروع شود و یا برای سالها بدون
هیج عالمتی، نهفته باقی بماند.
عالیم اسکیزوفرنیا
فرد مبتال به اسکیزوفرنیا، ممکن است فاقد عالئم ظاهری بیماری باشد. در برخی
از موارد، به علت تغییرات رفتاری و رفتار عجیب و غریب، مریضی ممکن
است ظاهر شود. این عالئم میتوانند شامل گوشهگیری، زوال شخصیت،
اضطراب شدید و احساس غیرواقعی بودن، از دست دادن اشتها، عدم رعایت حفظ
الصحه، هذیان، توهم و احساس تحت کنترل بودن توسط نیروهای خارجی باشند.
مثالً مریض فکر میکند که ساکنان یک سیارۀ دیگر مغز او را تحت کنترل خود
گرفته اند!
برای درک بهتر این مریضی، عالئم اسکیزوفرنیا را به دودستۀ مثبت و منفی،
شناختی و عاطفی تقسیم میکنند.
عالیم مثبت: این یعنی نشانههای که شخص پیش از مریضی آنها را نداشته، اما با
شروع مریضی بر رفتار و گفتارش عالوه شدهاند:
-۱ هذیان یعنی باورهای که فاقد پایه و اساس واقعی اند.
-۱ توهم یا شنیدن، دیدن، احساس کردن، بوییدن و یا مزه کردن چیزی که در
واقعیت وجود ندارد.
بین یک جمله و جملۀ دیگر هیچ ارتباطی
-۳ آشفتگی و بیارتباطی در گفتار، مثالً
وجود ندارد یا شخص بدون ختم یک جمله یا موضوع، به موضوعی دیگر
میپردازد.
-۴ رفتارهای نامنظم و جنونآمیز
فردی که
عالئم منفی: یعنی خصوصیاتی که از شخص گرفته میشوند. مثالً
اجتماعی بوده، پس از شروع مریضی گوشهگیر میشود.
-۱ گوشهگیری
-۱ مشکل داشتن در ابراز احساسات
-۳ مشکل داشتن در مراقبت از خود
-۴ ناتوانی در لذت بردن
عالئم شناختی: یعنی مشکل در توجه و تمرکز کردن، مشکالت مربوط به
پردازش اطالعات در شناخت محیط زندگی
عالئم عاطفی و مزاجی: قابلتوجهترین عالمت مزاجی یا ُخلقی، افسردگی است و
به همین دلیل، تعداد افراد مبتال به اسکیزوفرنیا که دست به خودکشی میزنند،
باالست.
برخی از عالئم اسکیزوفرنیا میتواند در اختالالت روانی دیگر از قبیل اختالل
دوقطبی، اختالل اضطراب، اعتیاد، یا اختالل شخصیت نیز وجود داشته باشند.
تشخیص
تشخیص بیماران مبتال به اسکیزوفرنیا به اساس ارزیابی تاریخچۀ طبی، ارزیابی
سابقه خانوادگی و معاینه وضعیت روانی بیمار صورت میگیرد. معاینات خون و
ادرار، برای تشخیص اینکه دواها، مواد مخدر، و امراض جسمی سبب بروز
عالئم اسکیزوفرنیا نباشند. الزم است. لیکن تا به حال هیچگونه معاینۀ البراتواری
که بتواند به تشخیص اسکیزوفرنیا کمک کند وجود ندارد، البته با اجرای ام آر آی
ممکن است بتوان اسکیزوفرنیا را در مراحل ابتدایی آن تشخیص داد.
چند باور اشتباه دربارۀ اسکیزوفرنیا
- اسکیزوفرنیا با چند شخصیتی بودن یکسان نیست. چند شخصیتی بودن یک
اختالل جداگانه و البته نادر است. - با وجود آنکه برخی افراد دارای اسکیزوفرنیا گرایش به رفتار خشونتآمیز
دارند، بیشتر آنها چنین رفتاری ندارند و بسیاری از آنها گوشهگیر و آرام
میباشند. - هر فردی که رفتار بدبینانه دارد، اسکیزوفرنیا ندارد. برخی افراد اختالل
شخصیتی بدبینی دارند و به دیگران بدبین یا بیاعتماد میباشند، اما سایر
ویژگیهای اسکیزوفرنیا در آنها دیده نمیشود. - هرفردی که صداهایی میشنود، دارای اسکیزوفرنیا نیست.
- افسردگی و اختالل دوقطبی شباهت به اسکیزوفرنیا دارند، همچنان برخی از
امراض جسمی مانند عفونت شدید، اختالالت غدۀ تایرویید، سرطانها، اختالالت
سیستم عصبی، و اختالالت سیستم معافیتی بدن ممکن است نشانههای را سبب
شوند که به اسکیزوفرنیا شبیه اند. - عوارض جانبی برخی دواها موجب بروز عالئم مشابه به اسکیزوفرنیا شده
میتوانند.
تداوی اسکیزوفرنیا
برای کاهش نشانههای اسکیزوفرنیا، نیاز است تا تداوی به شکل دوامدار ادامه
یافته و محدود به تداوی دوایی نباشد.
اسکیزوفرنیا مانند سایر امراض مانند فشار خون باال، بیماری قلبی، دیابت، زخم
معده و روماتیزم قابل کنترول است. با تداوی، نشانهها تحت کنترل آمده یا شدت
آنها کاهش مییابد. بهترین حالت در تداوی طوالنی مدت امراض جسمی آن است
که مریض بتواند به فعالیتهای عادی زندگی خود ادامه دهد و خلل مهمی در
روابط خانوادگی و اجتماعی او رخ ندهد. هدف از تداوی دوایی و غیردوایی
اسکیزوفرنیا نیز بازگشت مریض به زندگی معمولی است.
بیماری
هرچند تاکنون دواهایی که برای تداوی استفاده میشوند نتوانسته اند کامالً
را کنترل کنند و مریض را به حالت قبل از بیماری بازگردانند، ولی تولید دواهای
جدید امیدهای بیشتری را در ین زمینه نوید میدهد.
دواها چگونه اثر میکنند؟
در بیماری اسکیزوفرنیا، تغییراتی در مقدار مواد کیمیاوی در مغز به وجود می
آید که سبب بروز عالیم و شکایاتی میشوند که در باال به آنها اشاره شد. کار
عمدۀ دواها این است که در تنظیم مقدار مواد کیمیاوی مغز مانند دوپامین،
سروتونین، گلوتامات در نواحی خاصی از مغز سهم میگیرند. این تغییرات در
پی خود بهبود عالیم رفتاری و عاطفی را در مریض به وجود میآورد.
اثر و فایدۀ تداوی چیست؟ - کاهش یا کنترل کامل هذیان و توهم
- پیشگیری از عود مریضی
- کاهش انزوا و گوشهگیری
- کنترول رفتار پرخاشگرانه
- کاهش یا قطع دفعات بستری شدن
- افزایش توان مریض در برابر فشارهای روانی زندگی
- کاهش مصارف تداوی و مراقبت از بیمار
- انجام فعالیتهای روزمرۀ زندگی
میزان اثربخشی دواها چقدر است؟
دواهای قدیمی ۶۱ تا ۰۱ درصد در تداوی اسکیزوفرنیا مؤثر میباشند و
خوشبختانه دواهای نسل جدید بر ۳۱ تا ۹۱ درصد مریضانی که به دواهای سابقه
پاسخ ندادهاند، موثر اند. برخی از دواهای قدیمی عبارتند از هالوپریدول، تری
فلوپرازین، تیوتکسین، کلرپرومازین، تیوریدازین، پرفنازین، فلوفنازین.
برخی از عوارض جانبی دواهای قدیمی - خشکی دهان
- تاریکی در دید
- خواب آلودگی
- کاهش میل جنسی یا ناتوانی جنسی
- اختالل درعادت ماهوار در خانمها
- لرزش دست و گرفتگی عضالت
- آبریزش از دهان
- بیقراری
- قبضیت )یبوست(
برای خنثی کردن عوارض دواهای قدیمی چه میتوان کرد؟
در صورت بروز چنین عالیمی بهتر است آنها را با داکتر معالج در میان گذاشت
تا با اقدامی مناسب عوارض دواها را کم نماید. داکتران معموالً های زیر از روش
استفاده میکنند:
تجویز دواهای آنتیکلینرژیک مانند تری هگزیفتیدیل )آرتان( و بیپریدین
)آکینتیون(
قطع دوا و تجویز دوای دیگر
تنظیم مقدار دوای مصرفی بیمار
تنظیم زمان مصرف دوا
دواهای نسل جدید
برخی از این دواها عبارتند از: رسپیریدون- کلوزاپین )لپونکس(، اوالنزاپین
)زیپرکسا(، کوتیاپین، زیپراسیدون
عوارض مهم دواهای نسل جدید - چاقی
- افزایش قند و چربی خون
- خواب آلودگی
- کاهش تعداد کریوات سفید خون )فقط با کلوزاپین(
این دواها همزمان با اثر بر چند نوع از مواد کیمیاوی مغز، عالوه بر هذیان،
توهم و پرخاشگری بر عالیم منفی بیماری مانند گوشهگیری و انزوا، کاهش
تمرکز فکر و کاهش انگیزه، تاثیر بهتری دارند.
تداویهای غیردوایی
داکتر یا درمانگر کمک میکند تا مریض طرز برخورد با افکار خود و شرایط
ایجادکنندۀ اضطراب را یاد بگیرد و خطر عود مریضی را کاهش دهد. بدین
ترتیب الگوهای منفی افکار و رفتار را تحت کنترل قرار میدهد. متخصص
درمانی میتواند به مریض کمک کند تا از برنامه دوایی خود پیروی کند.
برای بیماران مبتال به اسکیزوفرنیا، پذیرفته شدن در جمع خانواده و دوستان از
اهمیت زیادی برخوردار است. اگر اعضای خانواده، بیماری و شرایط ایجاد کننده
اضطراب را درک کنند و به فرد کمک کنند تا به برنامه دوایی خود عمل کند، در
این صورت بیمار چانس بیشتری برای کاهش عالیم خواهد داشت.
جلسات رواندرمانی
در این جلسات مریض می آموزد چگونه فشارهای روانی خود را کاهش دهد،
ارتباطات اجتماعی خود را تقویت کرده، و تنشهای خود را کنترل کند. همچنین
با عالئم عود احتمالی این بیماری مانند عصبانیت و اختالل در خواب آشنا
میشود.
احیای مجدد یا بازتوانی
آموزش مهارتهای اجتماعی و شغلی الزم برای زندگی مستقل بخش مهمی از
تداوی است. آن عده مریضانی که در بازتوانی سهم میگیرند، بهبود بهتری در
نشانههای مریضی خود دارند.
گروههای حمایتی
گروههای حمایتی شامل متخصصین مراقبتهای صحت روانی، خانواده، دوستان،
اجتماع کوچکی که شخص در آن به سر میبرد، گروهها و سازمانهای اجتماعی،
دینی، و غیره.
منابع استفاده شده در این نوشته:
http://www.webmd.com/schizophrenia/guide/schizophrenia
-tests
http://www.nhs.uk/Conditions/Schizophrenia/Pages/Treat
ment.aspx
.http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=217517
http://andishesr.org/?page_id=712